Ženski pokreti u bivšoj Jugoslaviji

Gotovo u svim zemljama, još prije 1918. godine, postojale su ženske humanitarne, vjerske, prosvjetarske i profesionalne organizacije. One su uglavnom bile zasnovane na vjerskoj i nacionalnoj osnovi.

Organizacije koje su pokušavale da propagiraju i poneku feminističku ideju bile su u drugom planu ili su potpuno zanemarene.

U okviru SRPJ ( Socijalistička radnička partija Jugoslavije) 1919. godine osnovan je SEKRETARIJAT ŽENA SOCIJALISTA (KOMUNISTA).

Smatrali su se dijelom partijske cjeline i priznavali su program SRPJ u kome je, pored ostalog, stajalo da se SRPJ bori za jednaka prava svih , bez razlike pola kao i za aktivno i pasivno biračko pravo svih građana i građanki starijih od 20 godina.

Statut Sekreterijata isključuje isključivo bavljenje ženskim pravima. Sekreterijat je do kraja 1920. godine razvio zapažen rad na organizovanju žena. Izdavao je list Jednakost.

DRUŠTVO ZA PROSVEĆIVANJE ŽENE I ZAŠTITU NJENIH PRAVA osnovano je u Beogradu 1919. godine kao feminističko , nestranačko udruženje. Te iste godine , u jesen, osnovano je i u Sarajevu. Cilj udruženja bio je prosvjećivanje i ostvarivanje građanskih i političkih prava. Društvo izdaje list “Ženski pokret”.

Na inicijativu Srpskog narodnog ženskog saveza (osnovan 1906.) održan je prvi Kongres ženskih društava u Beogradu. Na Kongresu je osnovan NARODNI ŽENSKI SAVEZ SRPKINJA, HRVATICA I SLOVENKI. Savez je okupio oko 200 društava sa ciljem rada na razvijanju humanog, etičkog, kulturnog, feminističko-socijalnog i nacionalnog rada. Savez je bio učlanjen i u Međunarodni ženski savez (ICW) u čijem je radu aktivno učestvovao.

Program rada Saveza utvrđen je 1922. godine a neke od tačaka programa su: rad na izjednačenju žene sa muškarcem u privatnom i javnom pravu; na zaštiti radne snage s obzirom na njen prirodni poziv majke; ostvarenje principa za jednak rad, jednaka zvanja i jednake nagrade; rad na zaštiti djece i omladine, za jednako vaspitanje muške i ženske djece u školi i u kući ; borba za jednak moral žene i muškarca , kao i borbu protiv alkoholizma i prostitucije.

Ovaj Savez je od 1929. godine djelovao pod imenom JUGOSLOVENSKI ŽENSKI SAVEZ, a od 1936. godine izdaje svoj list “Glasnik Jugoslovenskog ženskog saveza”. Uskoro su se izdvojile delegatkinje onih udruženja koje su imale feminističke programe.

One su u okviru Narodnog ženskog saveza osnovale feminističku sekciju i odredile načelni program ( tematske kurseve, predavanja i konferencije posvećene građanskom vaspitanje žene, čitanje književnih djela, kao i predavanje o higijeni žene i djece i sl.)

Krivični zakonik Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca iz 1929 uspostavio je formalno- pravnu jednakost među polovima. Žene su tada prvi put dobile zaštitu nezavisno od interesa muža, što je došlo do izražaja u odredbama o “seksualnim deliktima” ali ove promjene zakona nisu automatski obezbijeđivale stvarno poboljšanje krivičnopravne zaštite žena.

ANTIFAŠISTIČKI FRONT žena djelovao je sve do 1953. godine. Pored mnogobrojnih zadataka koje je sebi postavljao u obnovi i izgradnji zemlje, u centru njegove pažnje bilo je nastojanje da se poslijeratno zakonodavstvo u svim oblastima zasnuje na principima ravnopravnosti žena, u čemu je i uspio.

U bivšoj Jugoslaviji mnogobrojne feminističke inicijative i grupe pokrenute su krajem sedamdesetih. U socijalističkoj Jugoslaviji, stupanjem na snagu Ustava iz 1946, porodičnog prava iz 1946/47 i Zakona o nasljeđivanju iz 1955. godine žene u političkom i pravnom pogledu bile su izjednačene sa muškarcima.

Uz organizacioni rad žena nastao je prvi Međunarodni feministički skup DRUG-CA, u Beogradu, 1978. godine. Skup je bio prekretnica za feministkinje i istoriju civilnog društva u osnivanju u tadašnjoj Jugoslaviji. Nakon skupa , u Zagrebu je nastala Ženska sekcija Sociološkog društva Sveučilišta u zagrebu pod naslovom “Žena i društvo”.

Potreba za povezivanjem aktivistkinja je bila sve veća i tako je Prvi jugoslovenski feministički skup održan 1987. u Ljubljani. Skup je pokrenuo vrijednosti sestrinstva, razmjene, podrške ženskom aktivizmu, razmatranja o ženskoj umjetnosti i kulturi… Nakon toga, još tri jugoslovenska feministička skupa održana su u Zagrebu i Beogradu, a poslednji, sa naslovom “Good girls go to heaven, bad girls go to Ljubljana” održan je u Ljubljani 1991, u proleće, upravo prije početka rata.

Tek po završetku rata, nakon decenija borbe, žene su se 11. avgusta 1945. godine izborile za pravo glasa u Jugoslaviji.

Antifašistički front žena bio je društveno-politička organizacija žena Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata, osnovan 1942. godine u Bosanskom Petrovcu.