Borkinja. Osloboditeljka. Neobuzdana. Majka jednog naroda. Žena. Ljudi širom Južne Afrike su je prozvali majkom nacije i jednom od osloboditeljki te zemlje.
Čak je i ime koje joj je dato na rođenju – Nomzamo, “ona koja prolazi kroz iskušenja” – proreklo njen život kao borbu. Tokom skoro 38 godina braka s Nelsonom Mandelom, borila se protiv aparthejda i uspjela da izađe iz sjene svog supruga.
Rođena je 1936. godine u Istočnom Kejpu, a u političke vode je uplovila veoma mlada. Navodno je molila oca da prisustvuju ceremoniji dobrodošlice vojnicima nakon Drugog svjetskog rata, u Gradskoj skupštini, ali im to nije bilo dozvoljeno zato što su bili tamnoputi. Upravo to je bio jedan od mnogobrojnih slučajeva ugnjetavanja i segregacije koji su od nje stvorili aktivistkinju koja se borila za slobodu. Vini je odlučila da se posveti socijalnom radu jer je na taj način mogla da brine o zajednici i politički je organizuje.
Godine 1950. upoznala je Nelsona Mandelu i između njih dvoje je buknula ljubav koju su uskoro krunisali brakom. Zajedno su proveli oko četiri decenije, ali su se na kraju razveli. No, bez obzira na to, ostali su bliski što pokazuje i činjenica da je Vini bila uz Nelsona na njegovoj samrtničkoj postelji, rame uz rame sa njegovom tadašnjom suprugom Gracom Mačel (Graça Machel).
„Potrebno je naglasiti da je Vini bila zainteresovana za politiku i prije nego što je upoznala svog budućeg muža. Na nju je mnogo uticalo istraživanje koje je kao socijalna radnica uradila u Alexandra Townshipu kako bi utvrdila stopu infantilne smrtnosti koja je iznosila deset smrtnih slučajeva na svakih 1000 rođenja“, navodi se na WEB stranici SA History Online.
Bila je arhetipski dobra loša žena. Njen neobuzdani, ne-uzimajte-zatvorenike stil je dosta cijenjen u Južnoj Africi, zemlji u kojoj heroine često dolaze iz teških političkih i društvenih borbi. Vini je bila zatvarana, protjerivana, razdvojena od porodice i najbližih prijatelja, zastrašivana i uznemiravana i zbog svega toga je postala borbena i razvila odbrambenost prema neprijateljskom svijetu.
Tokom posljednje faze Vininog prognanstva, počele su da kruže glasine o njenom pribjegavanju piću i povremenim slučajevima nasilničkog ponašanja. Te glasine nisu nestale niti nakon što se skrasila u Sovetu, a njena česta javna pojavljivanja u khaki uniformi nisu baš smirivale spekulacije o tome da je njen pristup oslobođenju postajao sve više vojnički i nasilan.
Vini se često suočavala sa naredbama za protjerivanje. Cijelu situaciju je dodatno otežavalo to što je Nelson Mandela bio osuđen na doživotnu robiju, a ona je ostala sama sa djecom. Tokom osamdesetih godina 20. vijeka, fudbalski klub „Mandela United“, koji je osnovala kako bi pomogla u tome da se djeca sklone sa ulice, postao je opasna grupa koja je uzela zakon u svoje ruke.
Taj klub je iskoristio svoju političku zaštitu da uspostavi vladavinu terora u Sovetu. Vrhunac tog užasa je bila smrt četrnaestogodišnjeg Stompija Sejpeja (Stompie Seipei). Vjerovalo se da su njega i još troje mladih ljudi oteli i mučili članovi kluba. Zbog toga je Vini osuđena na pet godina zatvora, ali joj je kazna kasnije smanjena.
Iako je to za Vini bio najgori period života, bila je tu i jedna svijetla tačka – nakon skoro 30 godina Nelson Mandela je 1990. pušten iz zatvora. Slika na kojoj se njih dvoje drže za ruke i oboje dižu pesnice u vazduh je obišla cijeli svijet.
No, njihova sreća nije bila dugog vijeka – Nelson je saznao za Vininu aferu sa njenim tadašnjim zamjenikom u odjeljenju za socijalnu zaštitu ANC-a Dalijem Mpofuom (Dali Mpofu) i njih dvoje su se razveli. Iako više nisu bili u braku, Vini i Nelson se nisu udaljili jedno od drugog. Ona je ostala prisutna u njegovom životu, čak i tokom njegovog drugog braka i za vrijeme duge bolesti.
Kao zamjenica ministra i članica parlamenta ANC-a, Vini je bila protiv struktura i protokola fomalnog političkog života. Bila je serijska pretendentica u parlamentu i poprilično loša zamjenica ministra. Za nju je daleko moćnije bilo poprište uličnih borbi i druga mjesta na kojima je mogla da sa govornice na pozornici kritikuje ono što je smatrala „kompradorskom“ politikom ANC-a.
Do samog kraja je uživala ogromnu popularnost u ANC-u i uvijek je bila u samom vrhu nacionalnih izvršnih pozicija. Ipak, mnogi su smatrali da je njena politika postala prikladnija za radikalnu stranu „Borci za ekonomsku slobodu“.
Vini je bila komplikovana ličnost, no i danas ima mnogo ljudi koji smatraju da je njen militantni put brže donio plodove slobode od Nelsonovog koji se zalagao za mir i pomirenje.
