Antifašistički front žena (AFŽ) je bila jedna od najprogresivnijih organizacija, radila je na masovnom opismenjivanju žena.
Osnovan je na današnji dan, 6. decembra 1942. godine, u Bosanskom Petrovcu, na Prvoj zemaljskoj konferenciji žena. Bio je to najmasovniji ženski pokret na našim prostorima, a činili su ga AFŽ odbori širom bivše Jugoslavije: u BiH, Crnoj Gori, Hrvatskoj, Makedoniji, Sloveniji, Srbiji, Vojvodini i Kosovu.
Zadatak AFŽ-a je bio da mobilizira žene za rad i podršku Narodnooslobodilačkoj borbi (NOB), kako na frontovima, tako i u pozadini. Te žene su brinule o ranjenicima, djeci i izbjeglicama i uz to prikupljale hranu, potrepštine i medicinsku opremu.
AFŽ je doprinosio borbi protiv fašizma, ravnopravnosti žena i emancipaciji jugoslovenskog društva. Njegove su članice učestvovale u NOB-u, a nakon rata su aktivno učestvovale u ponovnoj izgradnji zemlje, djelujući u oblastima prosvjete i kulture, te organizujući masovne akcije opismenjavanja stanovništva.
Opsimenjavale su i politički edukovale žene kako bi mogle učestvovati u javnoj sferi, čime su bitno pozitivno uticale na statistiku nepismenog ženskog dijela populacije.
AFŽ se borio protiv utabanih patrijarhalnih i rodnih streotipa, a krajnji rezultat te njihove borbe je bilo ustavno izjednačavanje statusa žena sa statusom muškaraca. Žene su pravo glasa u Jugoslaviji dobile već 1945. godine, dok, recimo, u Švicarskoj nisu do 1972. godine.
“Žene su ravnopravne sa muškarcima u svim područjima državnog, privrednog i društveno-političkog života (…) Za jednak rad žene imaju pravo na jednaku platu kao i muškarci i uživaju posebnu zaštitu u radnom odnosu. Država naročito štiti interese majke i djeteta osnivanjem porodilišta, dječijih domova i obdaništa i pravo majke na plaćeni dopust prije i poslije porođaja”, navedeno je 1945. godine u Ustavu nove Jugoslavije.
U okvirima AFŽ-a žene su mogle raspravljati o brojnim društvenim i političkim temama te su nastojale u svoj rad uključiti žene iz svih krajeva Jugoslavije. Osnovani su pokrajinski, kao i udbori u selima i gradovima. Tu su se žene mogle informisati, organizovati, edukovati i aktivirati po pitanju djelovanja AFŽ-a.
AFŽ je (samo)ukinut u septembru 1953. godine u Beogradu. Desilo se to tokom četvrtog i finalnog kongresa. Kao zvaničan razlog raspuštanja AFŽ-a navedeno je “da se previše izdvajao iz zajedničkih napora u rješavanju društvenih problema”, ističući da se “položaj žene u društvu ne može tretirati kao žensko pitanje, nego pitanje društva”.
Pojedine aktivistkinje AFŽ-a su, međutim, navodile da je on ukinut jer je postao previše jak u političkom smislu te imao velik uticaj na žene – uzrokovao je “previše brzu emancipaciju” za tadašnje društvene okvire. Kao drugi razlog spominje se nedovoljan broj radnih mjesta.
Iako je istog dana osnovan njegov nasljednik – Savez ženskih društava, koji je integrisan u Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije (SSRN), nestankom AFŽ-a ujedno je nestalo i aktivno, borbeno, masovno djelovanje žena na prostorima bivše Jugoslavije.
Da li je vrijeme za neki novi emancipatorski talas na ovim prostorima? Prosudite same.
Napomena: Na naslovnoj fotografiji je prikazana konferencija AFŽ-a u Čukorovcu, Srez Moravski, 8. maja 1944. godine.
Više o AFŽ-u možete pronaći i na stranici afzarhiv.org.
