Često čujete kako se kao najveći problem domaće privrede ističe insolventnost (engl. insolvency). Opisano stanje je nesposobnost za plaćanje ili situacija u kojoj preduzeća ili druga pravnalica nisu u mogućnosti da izmire dospjele obveze u rokovima dospijeća. Prema izvještaju Privredne komore Republike Srpske obaveze privrede Republike Srpske u 2015. godini iznose 15,5 milijardi KM. Nešto su manje (za 100 miliona KM) u odnosu na 2014. Poređenja radi, prema podacima za 2015. godinu (još nemamo podatke za 2016.) nominalna vrijednost bruto domaćeg proizvoda iznosila je 9,15 milijardi KM. Zbog ovih podataka privrednicima, vama koji vodite svoja predzeća ili vašim poslodavcima najzanimlјivije teme su upravo – multilateralne kompenzacije i cesije.Teško i za izgovor? U ekonomiji je mnogo takvih izraza. Teško ih je i izgovoriti a još teže razumjeti. Na primjer “revalorizacione rezerve”. Ali, hajde da razmrsimo temu koju smo započeli. :)Multilateralna kompenzacija (MLK) je način kompenzovanja, tj. prebijanja obaveza i potraživanja između više preduzeća. Važno je da se preduzeća prijave u sistem kompenzacija. Nakon prijave, a tokom obrade podataka, sistem će uvezati razne kombinacije. Pri tom, preduzeća ne moraju biti istovremeno u dužničko-povjerilačkom odnosu. Moguće je da imaju potraživanja i obaveze prema barem jednom od učesnika u multilateralnoj kompenzaciji.
Multilateralna kompenzacija (MLK) je način kompenzovanja, tj. prebijanja obaveza i potraživanja između više preduzeća.
Zamislimo situaciju u kojoj preduzeće Lola duguje preduzeću AB 500,00 KM. Neka preduzeće AB duguje preduzeću CCC 2.000 KM a preduzeće CCC duguje Loli 1.000,00 KM. Da bismo lakše uočili dugove na ilustraciji su dugovi predstavljeni strelicama sa smjerom od dužnika ka povjeriocu. Zapažamo da je ukuoan dug ovog “sistema” 3.500,00 KM.
Cesije su sličan sistem prenosa potraživanja. Pokreće ih isključivo povjerilac koji namjerava da preuzme potraživanje od drugog učesnika.
Svi subjekti uklјučeni u budžetski sistem su obavezni da prijave dospjele neosporene novčane obaveze u sistem. Dakle, učesnici prijavlјuju samo obaveze tj. dugove. Ne prijavljuju potraživanja. Drugim riječima, nemoguće je očekivati da neko prijavi dug za koji se smagtra da ne postoji. Zbog ovoga je naš sistem za razliku od nekih pokušaja u okruženju bolјe postavljen. Takođe, svi potencijalni učesnici su, tokom prethodne dvije godine, o načinu funkcionisanja sistema su upoznati na nekoliko seminara.
U praksi, nakon što učesnici prijave obaveze, Banjalučka berza (organizator) pokreće softver koji kombinuje i povezuje potraživanja. Cilj ovih kombinacija je da omogući što veći iznos kompenzovanih obaveza i potraživanja. Poslije toga, narednog dana od završenih kompenzacija, berza, preko ovlašćene banke, dostavlјa svim učesnicima preliminarni izvještaj o izvršenoj kompenzaciji. Na osnovu njega, najkasnije dva dana od dobijenog izvještaja, svaki učesnik u sistemu može tražiti ispravku (pogrešno) unesenih podataka. Ako bude izmjena, berza dostavlјa učesnicima konačni izvještaj o izvršenoj MLK. Posliej toga, prijavlјena obaveza se ne može osporavati.
Zakonom je predviđeno da se obavezna MLK sprovodi dva puta godišnje, na proljeće i na jesen. Do sada su u Republici Srpskoj sprovedene tri multilateralne kompenzacije. To su bile prilike da se zatvore međusobna potraživanja između privatnog i javnog sektora. Možda je u početku bilo straha i nepovjerenja kod pojedinih privrednika. Sada kada su otklonjene sve nedoumice, realno je očekivati od (n)ovog/starog sistema možemo da u barem malo pomogne domaćoj privredi.
| Redni broj | Period sprovođenja | Zbir prijavljenih obaveza | Iznos moguće kompenzacije |
Izvršene kompenzacije
|
Broj uključenih subjekata u MLK |
| prva | 26.10-10.11.2015. | 1.008.656.364 | 389.200.686 | 164.261.603 | 1.350 |
| druga | 16.05-25.05.2016. | 1.036.289.476 | 359.666.921 | 111.454.923 | 1.100 |
| treća | 20.10-03.11.2016. | 919.381.558 | 215.327.035 | 78.743.826 | 1.003 |
Izvor: https://mlk.blberza.com/Announcement
Dakle, od oktobra 2015. do danas “prebijeno” je 35.460.352 KM dugova ili gotovo 12 odsto od mogućih 2,96 milijarde KM koje su prijavljene.
Od uspostavljanja ovog sistema nije bilo naznaka uvezivanja čitave BiH u ovaj sistem. Međutim, sjajna okolnost je da sistem na berzi može da (p)održi ovu ideju, Eto, da bi se izvele MLK u čitavoj BiH potrebno je da u FBiH i Brčko distriktu „samo“donesu zakone o MLK. Jednako važno je i da preduzeća nad kojima je pokrenut stečajni (i likvidacioni) postupak mogu da prijave sve svoje obaveze.
Pomenutim kompenzacijama je olakšano “čišćenje bilansa” preduzeća. Sličan efeat je imala ideja Ministarstva finansija od prije nekoliko godina. Vlasnicima obveznica koje je emitovala Republika Srpska omogućeno je izmirenje poreskih obaveza nastalih do kraja 2007. godine. Na primjer, poreski dug do 31.12.2007. u iznosu od 500 KM moguće je izmiriti kupovinom 500 obveznica. Ovu mogućnost “za čičćenje bilansa” je uvidio veliki broj preduzeća koja su imala poreske dugove. Naime, tržišna vrijednost jedne obveznice je uvijek bila niža od 1,00 KM. Tom logikom, poreski dug se mogao izmiriti sa recimo trećinom ili polovinom stvarnog iznosa duga. Efekti čitave ideje su višestruki. Vlasnici dobijenih obveznica unovčili obveznice a poreski dužnici su „očistili“ bilanse i olakšali uslove za poslovanje u budućnosti. Osim toga, povećan je promet na berzi i stvorena je osnova za buduće kvalitetnije ulaganje u obveznice.
Pomenutim kompenzacijama je olakšano “čišćenje bilansa” preduzeća.
Kritičari pomenute Uredbe su navodili da ovakve mjere mogu dovesti i do negativnih efekata. Naime, vlasnici i uprava preduzeća mogu ponovo svjesno praviti dugove očekujući da Vlada opet dozvoli ovakav vid izmirivanja obaveza ili da planiraju stvorene obaveze pokriti emisijom sopstvenih obveznica a ne emitovati ih za rast, razvoj ili za širenje tržišta. Ipak, kao alternativu, Republika Srpska je imala na raspolaganju blokadu računa dužnicima. Tim potezom mnoga preduzeća bila bi dovedena u poziciju da proglase bankrot i otpuste radnike i državi stvore još veći problem.
Čini se da su oni koji državi nisu plaćali porez do kraja 2007. „najbolјe prošli“ u ovoj priči sa obveznicama. Dobili su priliku da izmire obaveze za malo više od trećine iznosa duga (po tržišnim cijenama obveznica) i to bez ikakvih kamata. Zbog mogućnosti da privrednici pomenutu Uredbu shvate kao pravilo, Vlada i Poreska uprava treba da pošalјu nedvosmislenu poruku da slične akrobacije i računovodstvenu gimnastiku u budućnosti – neće tolerisati. Slično je i sa sistemom MLK. Privrednici gunđaju da oni koji nisu plaćali poreze i doprinose za plate a radili su sa entitetom – dobijaju bolјi položaj od onih koji su uredno plaćali poreze i doprinose. Osim toga, naglašavaju kako im je često upravo entitet veliki dužnik jer kasni sa isplatama nekih obaveza.
Stariji čitaoci mogu ovakve kompenzacije prepoznati kao zaostavštinu “starog sistema“ – iz vremena kada je SDK vršio prebijanja. Prebijanje je, nažalost, nužno zlo jer zaista ima mnogo preduzeća koje muče dugovi. Jasno, treba zna se šta se dešava sa preduzećima koja ne plaćaju obaveze. Ipak, činjenica je da bolјe i prebijanje nego višemjesečno potraživanje. Osim toga, u drugoj deceniji 21. vijeka se mnogo prebijanja u privatnom sektoru obradi preko telefona i(li) online. Sve u svemu, najviše se zaobilazi činjenica da o obavezama treba misliti i debatovati prije nego što se stvore. Ovako se olako prave a teško izmiriju.
